مجله سنجش و ایمنی پرتو

عموماً دزهای بیش از  Gy2 می‌تواند اثرهای زیست‌شناختی حادی در انسان‌ ایجاد کند. به همین دلیل برای اندازه‌گیری و ثبت دز دریافتی تجمعی به ویژه در پرتوکاران، نیاز به یک دزسنج همراه به شدت توسط پژوهشگران احساس شده است. هدف از این مطالعه، معرفی شیوه‌های دزسنجی گذشته‌نگر به ویژه بهره‌گیری از ناخن به عنوان یک ابزار طبیعی برای تعیین دز جذبی تجمعی در بدن است. روش‌های سنتی دزسنجی بر اساس اثرات تابش روی مواد غیرآلی استوار است. بر خلاف روش‌های سنتی از ترکیبات آلی نیز برای دزسنجی استفاده می‌گردد که اثر تابش بر آن‌ها ایجاد رادیکال آزاد است. برای تعیین غلظت این رادیکال‌ها، از روش طیف‌سنجی EPR استفاده می‌شود. تاکنون مواد جامد گوناگونی مانند قندها، پلیمرها، کوارتز و استخوان برای گستره وسیعی از دز جذب شده (Gy 10⁸-10) مورد استفاده قرار گرفته‌اند. به منظور توسعه دزهای قابل اندازه‌گیری در سطح پایین‌تر (Gy 5-1)، موادی که حساسیت بیشتری نسبت به تابش داشته باشند، مورد نیاز هستند. طیف‌سنجی EPR معمولاْ در ناحیه x-band و در بسامد GHz 9/5 انجام می‌گردد. منحنی دز- پاسخ شکر برای تابش گاما در محدوده Gy 100- 0/5 خطی است. منحنی دز- پاسخ برای بیشتر پلاستیک‌ها غیرخطی بوده و دارای سیگنال EPR با پایداری کم است. کتان که از یک زنجیر پلی‌ساکاریدی تشکیل شده، دارای منحنی دز- پاسخ خطی در محدوده Gy 10⁴-10 بوده ولی به دلیل باقی ماندن مواد شوینده در آن، تفسیر سیگنال  EPRآن کار آسانی نیست. شدت سیگنال EPR پشم ضعیف بوده و بازترکیب رادیکال‌ها در آن به سرعت اتفاق می‌افتد. مینای دندان یک بافت خوب برای دزسنجی به روش EPR بوده و منحنی دز- پاسخ آن در محدوده Gy 0/2- 0/02 است. حد آشکارسازی برای استخوان نیز در حدود چند کیلوگری بوده و در دزهای پایین دقت ندارد. سیگنال زمینه در مو بالا بوده و پایداری سیگنال آن کم است. همچنین سیگنال EPR ناخن حداقل به مدت چند روز پایدار است. عموماً موادی که در دزسنجی EPR مورد استفاده قرار می‌گیرند بایستی دارای ویژگی‌هایی همچون، همراه در همه جا، قابلیت نمونه‌گیری غیرتهاجمی، پایداری سیگنال و ارزیابی سریع و دقیق دز باشند. ناخن به دلیل دارا بودن همه این ویژگی‌ها در مقایسه با سایر مواد، در دزسنجی به روش EPR بسیار مورد توجه است.